Halk ortasında beyin felci olarak bilinen serebral palsi, çocuklarda görülmekte ve doğumdan evvel, doğumda ya da doğumdan sonra rastgele bir sebeple beyin dokusundaki hasara bağlı ortaya çıkmaktadır. Bu hasar hiçbir vakit “tamamen” iyileşmemektedir lakin uygun rehabilitasyon uygulamaları ile hastalar bağımsız bir hayat kurabilir, eğitim alabilir ve toplumsal rollerine devam edebilir. Memorial Bahçelievler Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü’nden Prof. Dr. Ümit Dinçer, serebral palsi ve fizik tedavi metotları hakkında bilgi verdi. 

Erken doğan bebeklerde sık görülüyor

Serebral palsi bir çocuğun doğumdan evvel, doğumda ya da doğumdan sonra rastgele bir sebeple beyin dokusunda gelişen hasarlar sebebiyle oluşan ilerleyici olmayan bir beyin hastalığıdır. Çocuklarda beyin felci olarak da tanımlanır. Etken beynin oksijenizasyon sorunu, enfeksiyonlar, kanamalar, ağır sarılık, genetik yahut nörolojik hastalıklar olabilir. Hastalığın genel karakteri ilerleyici olmamasıdır. Yani sabit, permanent denilen bir beyin hasarından bahsedebiliriz. Fakat hastalığın bedenin periferindeki yani kollarda, bacaklarda ya da sistemler üzerindeki tesirleri değişkenlik gösterebilir. En değerli sorunlardan biri kas işlevleri üzerindeki etkileridir. Beyin hasarına bağlı olarak kas güçsüzlüğü, spastisite (istemsiz kas gerginliği), distoni (istemsiz hareketler) ve ataksi (denge bozukluğu) dediğimiz tablolarla kendini gösterebilir. Her ne kadar beyindeki hasar sabit olsa da bu sayılan tablolarda bazen artış, bazen azalma yaşanabilmektedir. Bu tarafıyla dinamiktir lakin beyin hasarı istikametiyle dinamik değildir. 

Risk kümelerine dikkat!

En fazla erken ve düşük doğum yükü ile dünyaya gelmiş olan çocuklarda görülmektedir. Yani prematüre ve 1.5 kg’ın altında doğmuş olan çocuklarda serebral palsi görülme ihtimali öteki çocuklardan çok daha yüksektir lakin her şeyiyle olağan dünyaya gelmiş çocuklarda da serebral palsi görülebilmektedir. 

Çocuğunuzu yeterli gözlemleyin

Serebral palsinin erken ortaya çıkan belirtileri çocukların gelişim evrelerini izlenerek görülebilmektedir. Bir çocuk doğduktan 3 ay sonra en geç baş denetimini yapabilmeli, 9 ay sonra oturabilmeli, 12-14. aylarda yürüyebilmelidir. Şayet bir çocuk 5-6. aylarda hala baş denetimini sağlayamıyorsa, 8. ve 9. aylarda oturamıyorsa, 1 yaşına geldiğinde adımlama ya da sıralama işlevlerini kazanamamışsa bu çocuklarda bir sorun olduğunu düşünmeliyiz. Çoğul gebelik, erken doğum, düşük doğum tartısı, kordon dolanması üzere doğum esnasında zorluklar yaşanması durumuna işlev kazanımlarındaki gecikmeler de eklendiğinde çocuğun serebral palsi olma ihtimalinden şüphelenilir. 

Tanıda geç kalınmaması önemli

Serebral palsi tanısı şüphelenmekle başlar. Münasebetiyle birinci bulgular ailede yahut takiplerini yapan çocuk hastalıkları uzmanının şüphelenmesi ile başlar. Sonra Pediatrik Nöroloji uzmanları tarafından evvel çocuktaki motor, nörolojik ve mental gelişimdeki meseleler kıymetlendirilir. Birtakım klinik değerlendirmelere eşlik eden MR incelemeleri ile beyindeki hasarlar tanınabilir. Nihayetinde belirli bir evreye gelmiş ve ilerleyici olmayan beyin hasarı netleşirse serebral palsi tanısı klinik olarak da netleşir. Fakat ailelerin izleyebileceği yol şu olabilir. Şayet çocuk çoğul gebelikten biriyse yani ikiz ya da üçüz bebekten biriyse, düşük doğum tartısı ile doğmuşsa, erken doğmuşsa (özellikle 28. haftadan önce) ve motor gelişim evrelerinde gecikme varsa bu çocuk geç kalınmadan çocuk nörolojisi uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. 

Modern tedavi uygulamalarından faydalanın

Serebral palsili hastalarda pek çok sorun eşlik edebilir. En kıymetlisi kas ve kas uyumunu ilgilendiren motor maharetlerde yaşanan problemlerdir. Hasebiyle süreçte en kıymetli şey rehabilitasyon perspektifiyle bakmaktır. Yani çocuğun başını denetim edebilir, yürüyebilir, oturabilir ve ayakta durabilir hale getirmek için yapılacak olan rehabilitasyon çalışmalarıdır. Lakin hastalığın yüküne bağlı olmak üzere çocuklarda öteki nörolojik sorunlar de olabilir. Örneğin, epileptik ataklar, yutma zahmeti, teneffüs ya da otonomik sorunlar vb. eşlik edebilir. Bu eşlik eden sorunlar de yordamınca tedavi edilmelidir. İlerleyen vakitlerde tedaviye eşlik etmesi gereken uygulamalardan kimileri ortopedik operasyonlardır. Yani çocukta kas iskelet sistemi ve ekstremitelerde yani uzuvlarda (kalça, diz, ayak bileği ve ayak) bazen spastisite ismi verilen şiddetli kas gerginliklerinin belirlediği deformiteler kelam konusu olabilir. Bu tablolar şayet rehabilitasyon ve ortez (yardımcı tıbbi cihazlar) ile denetim edilemez ise ortopedik cerrahi uygulamalarıyla ortadan kaldırılması gerekebilir. Lakin her serebral palsili birebir semptom ve bulgularla doğmaz. Münasebetiyle her çocuğun gereksinimi onun için yapılacak olan özel kıymetlendirme ve tedavilerle bertaraf edilmelidir. Hatta temel rehabilitasyon uygulamaları dahi bireyselleştirilmelidir.

Temel gaye motor gelişim etaplarını tamamlamak ve maharet seviyesini arttırmaktır. Tedavinin ekseni Fizyoterapi yani rehabilitasyondur. Özel rehabilitasyon uygulamaları nörogelişimsel dayanak sağlarken, spastisitenin sebep olduğu tabloların tedavisinde ortez, yardımcı aygıtlar, botulinum toksin (botoks) ve medikal tedaviler kullanılabilir. Bir fizyoterapistin birebir çalışması ile giden rehabilitasyon çalışmalarında vakit zaman sofistike aygıtların (ileri teknoloji aygıtları, robotlar vs.) kullanımı da kelam konusu olabilir. İstikrar, kas güçlendirme çalışmaları için havuz tedavileri, hippoterapi üzere alternatifler de kullanılabilir.

Çocuğun ömür kalitesi artırılıyor

Beyindeki lezyon büsbütün ortadan kalkmaz. Lakin ilgili meseleler uygun rehabilitasyon uygulamalarıyla ortadan kaldırılabilir. Güzelleşmeden kasıt şudur: Hastalar tutulum formlarına bağlı olmak üzere bilhassa hemiplejik ve diplejik olan çocuklar olağan gelişimlerini geç de olsa yakalayabilirler, yürüyebilirler, okula gidebilirler, tahsil hayatlarını tamamlayabilirler, meslek sahibi olabilirler ve toplumsal rollerini büsbütün oynayabilirler. Tetraplejik olanlarda yani hem kol hem bacak tutulumu olanlarda gerek mental gerekse fizikî olarak gecikmeler kalıcı olabilir. Münasebetiyle onlardaki beklentiler biraz daha düşüktür. Lakin tam kür yani büsbütün güzelleşme maalesef bu hastalıkta kelam konusu değildir. Emel mevcut durumda azamî bağımsızlık düzeyine çıkabilmektir.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı