Doğum denetim hapları depresyona neden olabiliyor

Tedavide yararlanılan birçok tesirin sağlıklı beşerler için bir yan tesir olduğunu belirten Tıbbi Farmakoloji Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Tayfun Uzbay, “Bazen bir ilacın yan tesiri tedavide işimize de yarayabilir.” dedi. Doğum denetim haplarının daima kullanılması durumunda depresyona neden olduğunun bilindiğini tabir eden Uzbay, “Bunun dışında, bu tip hapları kullanan bayanların katiyetle sigara içmemesi, kilo denetimi ve hipertansiyon konusunda da uyarılması gerekir.” ihtarında bulundu.

Üsküdar Üniversitesi Tıp Fakültesi Dahili Tıp Bilimleri Kısım Lideri ve Tıbbi Farmakoloji Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Tayfun Uzbay, ilaçların yan tesirleri konusunu kıymetlendirdi.

İlaç ruhsatını Sıhhat Bakanlığı veriyor

Prof. Dr. Tayfun Uzbay, rastgele bir hastalığı yahut bir hastalığın rastgele bir belirtisini düzgünleştiren bir ilacın reçeteye yazılmadan evvel ruhsat alması gerektiğini lisana getirerek, “Ruhsat ilacın tedavide kullanılacağı Sıhhat Bakanlığı tarafından verilir. Yani ruhsat alıncaya kadar rastgele bir ilaç adayı ‘ilaç’ statüsünde değildir. Ruhsat etabına gelene kadar ilaç adayı bir tesirli hususun (ya da molekülün) çeşitli bilimsel sistemler kullanılarak test edilmesi gerekir. Bu süreç evre evredir.” dedi.

Klinik öncesi süreçte ilacın başarılı olup olmadığına bakılır

Önce klinik öncesi süreçte hücre kültürlerinde, izole edilmiş çeşitli organ ve dokularda ilaç adayının kestirim edilen etkiyi gösterip göstermediğine bakıldığını kaydeden Uzbay, şöyle devam etti:

“Örneğin düz kas gevşetici özelliği olan bir ilaç hipertansiyona karşı tesirli olabilir. Sonrasında in vivo (canlının içinde) sistemlerle canlı deney hayvanlarında ilaç adayının tesirlerine bakılır. Hastalıklar ve hastalık belirtileri deney hayvanlarında oluşturulur ve ilacın buna tesiri kıymetlendirilir.  Bu süreçte de tesirli olan ilaç adayı şayet rastgele bir ziyanlı ve toksik tesir göstermiyorsa klinik öncesi süreci muvaffakiyet ile tamamlamış olur. Bu sırada karşılaşılacak sıra dışı olumsuz bir tesir ya da hastalık belirtilerine karşı etkisizlik ilaç adayının elenmesine neden olur.”

Sağlıklı gönüllüler üzerinde tesirlerine bakılıyor

Klinik öncesi devri geçen ilaç adayının klinik süreç testlerine girdiğini anlatan Uzbay, “Burada öncelikle sağlıklı gönüllüler üzerindeki tesirlerine bakılır. Buna Faz 1 diyoruz. Faz 1’de sağlıklı gönüllülerde rastgele bir önemli sorun oluşturmayan molekül Faz 2 dediğimiz süreçte ilgili hastaların sonlu bir sayısında kullanılarak yararlı olup olmadığı araştırılır. İlaç hastalık belirtilerini gereğince iyileştiriyorsa daha geniş bir kesimde tesirleri test edilir ki bu sürece de Faz 3 diyoruz. Faz 3 sonunda ilaç kâfi klinik etkiyi sağlamış yani hastayı ya da hastalığın hedeflenen bir belirtisini tatminkâr formda tedavi etmiş ise ve daha da değerlisi izlenen popülasyonda kullanmamayı gerektirecek önemli bir yan tesiri ya da toksik tesiri yoksa yaygın kullanıma girmek üzere ruhsat alır.” diye konuştu.

Tedaviden edilecek fayda, yan tesirlerin hastaya verebileceği ziyanla karşılaştırılıyor

Prof. Dr. Tayfun Uzbay, Faz 1’den Faz 3’e gözlenen birtakım yan tesirler ortaya çıkabildiğini ve bunların not edildiğini belirterek, şunları kaydetti:

“Bu yan tesirlerin şiddeti, süreksiz olup olmaması ve görülme sıklığı son derece değerlidir. Bir de tedavide elde edilecek faydanın derecesi ve hastaya katkısı ile yan tesirin hastaya verebileceği ziyan da mukayese edilir. Yan tesirler süreksiz, tahammül edilebilir, sıklığı düşük ve hasta konforunu çok bozmayan nitelikte ise prospektüste belirtilmek şartı ile ilaca müsaade verilir. Burada en değerli şartlardan biri de ilacın tedavide sağlayacağı yararın yan tesirlerle mukayese edildiğinde çok daha yüksek olmasıdır.

Hastanın hayatını tehdit eden bir durumu büsbütün ortadan kaldıran bir ilaç örneğin, baş ağrısı, sedasyon, baş dönmesi yahut uyuşukluk üzere yan tesirleri için kullanılmaktan kaçınılmaz. Bu tip belirtilerin birçoklarına aslında vakitle tolerans gelişir lakin hastanın hayatta kalması çok kıymetli bir sonuçtur. Lakin bu ilacın artık büsbütün emniyetli olduğu ve izlenmeyeceği manasına gelmez.

İlacın ruhsatı hangi durumda askıya alınır?

Her yeni ilaç farmakovijilans dediğimiz bir sistem tarafından izlenir ki bu sürece Faz IV diyoruz. Bazen ilaçların birtakım yan tesirlerinin görülme sıklığı çok düşüktür ve fakat Faz IV’te çok geniş bir popülasyonda kullanıldığında ortaya çıkar. Bu durumda ortaya çıkan yan tesir çok önemli ise ilacın ruhsatı askıya alınır ya da iptal edilerek tedaviden çekilir. Prospektüste yer almayan, farklı lakin tolere edilebilir yan tesirler gözlenirse bunlar prospektüse ilave edilerek ilaç tedavide kullanılmaya devam edilir.”

Kullanılan ilaç mevcut hastalığın belirtilerini ağırlaştırıyorsa ilacın yan tesirinden kelam edilebilir

Prof. Dr. Uzbay, ilaçların yan tesirleri konusuna da dikkat çekerek, “Bazen bir ilacın yan tesiri tedavide işimize de yarayabilir. Aslında tedavide yararlandığımız birçok tesir sağlıklı beşerler için bir yan tesirdir. Örneğin, bir ilaç damarları genişleterek sağlıklı bir beşerde tansiyonun düşmesine yol açabilir. Bu hipertansiyon hastası için gerekli bir tesirdir. Tansiyonu yüksek bir hastaya verdiğimizde onun tansiyonunu olağana getirir. Olağan beşerde kabızlığa yol açabilen ilaçlar ishali durdurmada ve su kaybını önlemede tesirli iken olağan beşerde ishale yol açan ilaçlar kabızlığı tedavi etmek için kullanılabilir.  Bazı ilaçlar ise değişik olarak tesirlerini sağlıklılarda değil yalnızca hastalarda oluştururlar. Kullanılan ilaç mevcut hastalığın belirtilerini hafifletmek yerine daha da ağırlaştırıyorsa ilacın yan tesirinden kelam edilebilir.” dedi.

Yan tesirler ortaya çıkmışsa kesinlikle tabiple görüşmek gerekir

Bunun çoklu ilaç kullanımında ilaç etkileşmeleri yahut ilaç besin etkileşmeleri üzere durumlarda daha sık karşılaşılan bir durum olduğunu da anlatan Uzbay, “Bu durumda ilacı veren doktor ile kesinlikle diyalog kurmak gerekir. Örneğin ilaç sonrası şiddetli baş ağrısı, kusma, geçmeyen mide ağrısı, ishal vb. durumlar ortaya çıkmış ise izleyen dozu almadan evvel kesinlikle tabip ile görüşmek gerekir.  Yan tesirler ile hastalık belirtileri ortasındaki illiyet bağını kendi kendimize kurmak yerine uzmanlardan takviye almak çok daha doğrudur.” diye konuştu.  

Prospektüs okunmalı mı, okunmamalı mı?

Propektüs okumanın ilaca karşı ön yargılı oluşturabileceğini lisana getiren Uzbay, şöyle dedi:

“Kullanıcılar daha çok yan tesirler ile bağlı kısmı okuyor ve buralara takılarak ilaçlarını bırakıyorlar. Halbuki burada gördükleri yan tesirlerin birçok az karşılaşılan ve vakitle ortadan kaybolan belirtilerdir. Öte yandan doktor ilacı reçete ederken kesinlikle hastanın göreceği yararın yükünü değerlendirmiştir. Prospektüste en çok dikkat edilmesi gereken yer bence şayet çoklu ilaç kullanılıyorsa öbür ilaçlar ile olan etkileşimdir. Şayet önemli ilaç etkileşimi kelam konusu ile kesinlikle ilacı yazan tabip ile diyaloğa girilmelidir. Lakin tabip ilacı reçete etmeden evvel size kullandığınız öbür ilaçlar olup olmadığını sormuş ve buna nazaran bir kıymetlendirme yapmış olmalıdır.

Besinlerle etkileşimler kelam konusu ise ilacı kullandığınız sürece prospektüste belirtilen besinlerden uzak durmalısınız. Kimi ilaçlar çay ve kahve ile etkileşir. Bu tip bilgiler de prospektüste yer alır. Prospektüste ilaca mahsus süreksiz, tehlikeli olmayan lakin kullananı paniğe sevk edebilecek kimi özellikler de yer almaktadır. Örneğin birtakım ilaçlar idrarı kırmızıya boyar. Hasta kanaması olduğunu düşünerek paniğe kapılabilir. Bu bilgiye sahip olmak değerlidir ve bu tip bilgiler prospektüse yer alır.”

Doğum denetim hapları reçetesiz kullanılmamalı

Prof. Dr. Tayfun Uzbay, doğum denetim haplarının hormon istikrarları ve salınımları değiştiren dolayısı ile cinsiyet hormonlarına bağlı biyokimyasal sistemlerde kıymetli değişiklikler yapabilen ilaçlar olduğunu kaydederek, şunları lisana getirdi:

“Reçetesiz ve ezbere kullanılmaları hakikat değildir. Farklı tesir düzeneklerine sahiptirler ve her bayan için birebir tesir düzeneği işe yaramayabilir, hatta ziyanlı olabilir. Bir bayanın nasıl bir doğum denetim tekniği ya da hapı kullanacağının kararını onu kıymetlendirerek bir kadın-doğum uzmanı vermelidir. Birtakım özel durumlarda endokrinoloji uzmanının da konsültasyonu gerekir.

Doğum denetim hapları depresyona neden olabiliyor

Bu ilaçların daima kullanımda birtakım bayanlarda monoamin sistemini olumsuz etkileyerek depresyona neden olduğu evvelden beri biliniyor. Her bayanda bu türlü bir tesir ortaya çıkmıyor fakat kimilerinde görülüyor. Kullanan bayan isteksizlik, güç kaybı, karamsarlık ve daima bezginlik hissine dayalı bir haleti ruhiye içine giriyorsa kesinlikle doktorunu bilgilendirmelidir. Ne yazık ki burada bayan doğum hekimleri bazen durumu depresyon olarak pahalandırmıyor ve kullanımda ısrarcı olabiliyor.”

Bu hapları kullanan bayanlar mutlaka sigara içmemeli

Bu ilaçların depresyon yapan yan tesirlerinin de olabildiğinin ilgili tıp kongrelerinde daha çok konuşulması ve tabiplere bu bahiste daha fazla data sunmak gerektiğini de kaydeden Uzbay, “Bunun dışında, bu tip hapları kullanan bayanların katiyen sigara içmemesi, kilo denetimi ve hipertansiyon konusunda da uyarılması gerekir. Şayet tansiyon artma eğilimindeyse ya da artmışsa ve kilo alımı kelam hususuysa ilaç kesilmeli yahut değiştirilmeli, değiştirilen ilaçla da sorun yaşanıyorsa ilaçsız doğum denetimi sistemleri kullanılmalıdır.” formunda kelamlarını tamamladı.