Yaşa bağlı Alzheimer, kireçlenme, kalp hastalıkları, Tip 2 diyabet üzere hastalıkları yavaşlatmaya yahut durdurmaya yönelik çalışmaların ağır bir formda sürdüğünü kaydeden Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, “Yaşam üslubu uzun ömürlü olmak için genetikten çok daha değerlidir.” dedi.

Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, tüm dünyada tanınan hale gelen “intermittent fasting” (aralıklı oruç) yahut klâsik oruç uygulamalarının, uzun ömür sürecine katkı sağlayabileceğinin düşünüldüğünü lisana getirdi.

Üsküdar Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi (MDBF) Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, yaşlanma konusunda genetik bilimin hangi evrede olduğuna ait değerlendirmede bulundu.

‘Yaşlanma karşıtı’ tedavilere tahminen yılda 62 milyar dolar harcanıyor

The New York Times’ın haberine nazaran tüketicilerin “yaşlanma karşıtı” tedavilere tahminen yılda 62 milyar dolar harcadığını kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, “Ancak bu kremler, ilaçlar, saç boyaları, kök hücre, mezoterapiler, yüz dolgu materyalleri ve botoks uygulamaları ile şahıslara gençlik izlenimi verseler de hiçbiri yaşlanmayı geriye alamıyor.” dedi.

Çevresel tesirler nedeniyle oluşan DNA hasarı yok edilemiyor

Yaşlanmayı ‘Zamanla beden işlevlerinde ve çevresel faktörlere ahenk sağlamada azalma’ olarak nitelendiren Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, şöyle devam etti:

“Kişi artık çevresel tesirler karşısında (UV, radyasyon, çok beslenme, alkol, sigara, ilaç, kanserojen unsurlar, kirli hava gibi) meydana gelen DNA hasarını, bedeninde biriken toksik unsurları ve çok glikozilasyonla (fazla glikoz ve protein) meydana gelen çözünmeyen protein plaklarını yok edemez hale geliyor.

Günümüzde bilim insanları yaşlanmaya sebep olan biyolojik nedenleri anlamaya çalışarak yaşa bağlı hastalıkları yavaşlatmaya (Alzheimer, kireçlenme, kalp hastalıkları, Tip2 diyabet, kanser gibi) yahut durdurmaya yönelik çalışmaları ağır bir biçimde sürdürüyor.”

Yaşlanmayla ilgili birçok teori bulunuyor

Yaşlanmayla ilgili yahut uzun ömürlü olmakla ilgili birçok teori bulunduğuna işaret eden Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, şunları kaydetti:

“İlk olarak kromozomların ucunda telomer bölgeleri bulundu. Muhakkak bir mühlet sonra telomer uzunlukları kısalınca hücre bölünmesinin durduğu, bunun da yaşlanmaya sebep olduğu keşfedildi. Sonrasında (yaklaşık 20 yıl önce) bu telomer uzunluklarının kısalmasını engelleyen telomeraz enziminin (TERT geni) bulunmasıyla birlikte birçok bilim insanı ölümsüzlüğe deva bulduklarını söylediler. Fakat devam eden süreçte kanser hücrelerinin yüzde 85-90’ının bu telomeraz enzim aktivitesine sahip olduğu anlaşıldı. Yani aslında telomer aktivitesi (telomerin uzunluğunun kısalması) ile buna yardımcı genler; CDKN2A /B geni (tümör baskılayıcı proteinler) ve SH2B3 geni (lenfosit adaptör protein) bedende tamirin azalmasına, yaşlanmaya bağlı kronik hastalıkların görülme sıklığının artmasına sebep olurken kanser riskinin azaltılmasına yardımcı oluyor.”

Hayvanlarda yapılan çalışmalarda uzun ömürle ilgili birçok gen daha keşfedildi

Sonraki yıllarda bilhassa model hayvanlarda yapılan çalışmalarda uzun ömürle ilgili birçok genin daha keşfedildiğini anlatan Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, “En uygun bilinenlerinden kimileri mTOR (rapamisinin hedefi) ve IGF-1 (İnsülin gibisi büyüme faktörü) hormonlarıyla bağlı genlerdir. Bu hormonlar, organizmanın büyümesini ve dengeyi sağlamak için çalışır. Lakin yüksek IGF-1 ve mTOR düzeyleri, ömür mühletinin kısalmasıyla, çeşitli kanser tipleriyle ve Tip 2 diyabetle ilişkilendirilmiştir. Bu genlerin baskılanması model hayvanlarda ömrü uzatmış, ama insanlardaki tesiri tam olarak bilinmiyor.” dedi. 

Son yıllarda yaşlanmayla ilgili genlere değil de epigenetik değişikliklere müdahale etmenin daha olumlu olacağının düşünüldüğünü kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, “Epigenetik düzenlemede DNA şifresi değişmiyor lakin vakitle bireyde çevresel yahut biyolojik etkenler ile kimi genlerin açılıp, kapanması kelam konusu oluyor.” diye konuştu. 

Oruç uygulamalarının uzun ömür sürecine katkı sağlayabileceği düşünülüyor

SIR (sirtüin genleri) ve AMPK (adenozin monofosfat kinaz) genlerinin, güç metabolizmasını düzenlemede, bedende biriken plakları parçalamada, kök hücrelerin yenilenmesinde ve yağların parçalanmasında değerli rol oynadığını da anlatan Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, bu genlerin aktivitesindeki artışın uzun ömürle bağlantılı olduğunun bulunduğunu, bilhassa kalori kısıtlamasının, bu genlerin etkinleşmesine neden olduğunu bu nedenle, tüm dünyada tanınan hale gelen “intermittent fasting” (aralıklı oruç) yahut klasik oruç uygulamalarının, uzun ömür sürecine katkı sağlayabileceğinin düşünüldüğünü kaydetti.

Anne ve babanın genetiği hayat müddetinde ne kadar tesirli?

Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, kireçlenme, Tip 2 diyabet, Alzheimer ve kalp hastalıklarıyla ilgili ebeveyn genetiğinin tesirinin kıymetli olduğunu belirterek, “Kireçlenme için yüze 68, Tip 2 diyabet için yüzde 61-78, Alzheimer için yüzde 58-79 ve kalp hastalıkları için yüzde 45-69 oranında ebeveyn genetiğinin tesirli olduğu düşünülmekteydi. Lakin, Nature mecmuasındaki geniş çaplı araştırmaya nazaran, ebeveyn tesiri kireçlenme için yüzde 51,9, Tip 2 diyabet için yüzde 18, Alzheimer için yüzde 7,1 bulundu.” dedi. 

Uzun ömür ile ilgili anneler bir kesim daha sorumlu tutulabilir

Tüm bunlara ek olarak mitokondrilerin yaşlanması ve hücrelerde oksidatif gerilimin oluşmasının değerli yaşlanma sebeplerinden kabul edildiğini de tabir eden Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, “Burada en büyük sorumluluk annelerimize ilişkin. Mitokondrilerimizi annelerimizden aldığımıza nazaran uzun ömür ile ilgili anneler bir modül daha sorumlu tutulabilir.” diye konuştu. 

Hastalıklara yatkın hale getiren genetik varyantları belirlemek için çok büyük çalışmalar yapıldığını, bilhassa İngiltere’de 500 bin gönüllünün katıldığı bir gen bankası oluşturulduğunu anlatan Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, insan yaşlanmasıyla ilgili 900’e yakın gen ve 3 bin 144 varyant hakkında bilgi bulunduğunu ve bu çalışmaların, gençken genlerin değerli olduğunu fakat yaşlandıkça genlerin kıymetlerinin azaldığını gösterdiğini söyledi.

Telomer uzunluğunu doğal yollarla uzatmak için neler yapılmalı?

Hipertansiyon, obezite, fazla soda alımı ve yüksek omega-6 yağı tüketiminin telomer uzunluğunu kısalttığını lisana getiren Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, telomer uzunluğunu doğal yollarla uzatmak için sistemli idman yapmak (ağır olmayan), faal bir ömür sürmek, sağlıklı bir diyet (meyve ve sebzelerden zengin), Omega-3 yağ asitleri bakımından varlıklı beslenmek, gerilimi azaltmak, kanserojen hususlardan kaçınmak (alkol, sigara, ilaç), sağlıklı kiloda kalmak ve kalori kısıtlaması yapmak gerektiğini anlattı.

Genetik biliminin insan üzerindeki kesin tesirleri tespit edilene kadar, sağlıklı ömür üslubu alışkanlıklarına sarılmanın, sağlıklı ve uzun ömür arayışında (şimdilik) daha mantıklı olabileceğini kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Esma Ulusoy, “Yaşam üslubu uzun ömürlü olmak için genetikten çok daha kıymetlidir diyebiliriz.” dedi.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı